Als er iets is wat de afgelopen jaren ons hebben geleerd, dan is het dat virussen niet op de kalender kijken voordat ze toeslaan. Volgens viroloog Marion Koopmans staan we misschien wel dichter bij een nieuwe pandemie dan we denken. “Het kan morgen gebeuren,” waarschuwt ze in een interview met EenVandaag. Het klinkt alsof ze een script voor een rampenfilm beschrijft, maar helaas is dit de realiteit. En laten we eerlijk zijn: niemand wil nog een keer meemaken dat we massaal wc-papier inslaan alsof het goud is.
Vogelgriep bij koeien: een verontrustend signaal
Een van de meest alarmerende ontwikkelingen is de recente ontdekking van vogelgriep bij koeien in de Verenigde Staten. Dit is geen sciencefiction, maar een pijnlijk bewijs van hoe flexibel virussen kunnen zijn. “We zien steeds vaker dat virussen overspringen van dier op mens,” zegt Koopmans. Dit verhoogt niet alleen het risico op uitbraken, maar laat ook zien hoe weinig we begrijpen van de snelheid waarmee virussen zich aanpassen. Het feit dat een ziekte die normaal vogels treft nu koeien infecteert, benadrukt hoe belangrijk het is om wereldwijd waakzaam te blijven.
Wattenstaafjes en kaartenhuizen
De coronacrisis heeft pijnlijk duidelijk gemaakt hoe kwetsbaar onze afhankelijkheid van internationale toeleveringsketens is. Neem bijvoorbeeld de wattenstaafjes die nodig waren voor coronatesten. Koopmans legt uit dat deze voornamelijk in Noord-Italië werden geproduceerd, een gebied dat tijdens de pandemie volledig op slot ging. Hierdoor raakte de wereldwijde levering ernstig verstoord. En dan waren er nog reagentia – essentieel voor laboratoriumonderzoek – die in Wuhan werden gemaakt. Toen ook die productie stokte, voelde het alsof de medische infrastructuur instortte als een kaartenhuis. Dit zijn geen luxeproblemen, maar levensbedreigende tekortkomingen.
Een nationaal deltaplan tegen pandemieën
Koopmans pleit voor een grootschalig nationaal deltaplan, geïnspireerd door de aanpak na de Watersnoodramp van de jaren ’50. Toen besloot Nederland: “Dit nooit meer.” Het resultaat was een systeem dat ons beschermt tegen overstromingen. Koopmans stelt dat we een vergelijkbare aanpak nodig hebben voor infectieziekten. Het plan zou zich moeten richten op betere monitoring, internationale samenwerking en een solide productie van medische hulpmiddelen. “We kunnen niet blijven vertrouwen op een systeem dat bij de eerste de beste crisis bezwijkt,” benadrukt ze.
Preventie begint bij snelle detectie
Een van de belangrijkste pijlers van zo’n deltaplan is snelle detectie. Hoe eerder we een virus opmerken, hoe groter de kans dat we het in de kiem kunnen smoren. Koopmans benadrukt dat dit niet alleen vraagt om wetenschappelijk onderzoek, maar ook om daadkrachtige beleidsmakers die verder kijken dan de volgende verkiezingen. Het klinkt misschien saai, maar een langetermijnvisie kan letterlijk levens redden.
Samenwerking als sleutel
Koopmans benadrukt dat pandemieën geen grenzen kennen, en dat de oplossing daarom internationaal moet zijn. Sterkere samenwerking tussen landen en organisaties is cruciaal. Ze waarschuwt dat zonder gezamenlijke inspanningen de risico’s alleen maar groter worden. Het is een kwestie van tijd voordat een nieuw virus opduikt, en of we er klaar voor zijn, hangt af van wat we nú doen.
Dus, als we willen voorkomen dat we straks opnieuw in lockdown zitten met alleen Netflix en bananenbrood als troost, is het tijd om serieus werk te maken van voorbereiding. Zoals Koopmans zelf zegt: “Dit nooit meer.” En deze keer hebben we geen zandzakken nodig, maar slimme plannen en snelle actie.
Als er één ding sneller rondgaat dan een virus, is het wel desinformatie. Volgens viroloog Marion Koopmans is dit een van de grootste uitdagingen van deze tijd. Terwijl de wereld probeert bij te komen van de coronapandemie, ziet ze dat het vertrouwen in vaccins op een historisch dieptepunt zit. “Mensen hebben zoveel tegenstrijdige informatie gekregen dat ze niet meer weten wat ze moeten geloven,” zegt Koopmans. Het resultaat? Een dalende vaccinatiebereidheid die het risico vergroot dat oude ziekten, zoals mazelen, weer de kop opsteken. En laten we eerlijk zijn: niemand zit te wachten op een ‘retro-pandemie’.
Vaccins zijn volgens Koopmans essentieel om infectieziekten te bestrijden, maar zonder vertrouwen in de wetenschap wordt het een zware strijd. Ze roept op tot betere educatie en communicatie om desinformatie te bestrijden en het vertrouwen te herstellen. “Zonder die basis zijn we kwetsbaar,” waarschuwt ze.
De rol van sociale media bij de verspreiding van desinformatie
Een groot deel van het probleem ligt volgens Koopmans bij sociale media, waar foutieve informatie sneller viral gaat dan een kat die piano speelt. Via deze platforms worden mythes en complottheorieën over vaccins razendsnel verspreid, wat leidt tot wantrouwen bij het publiek. “We moeten hier veel serieuzer naar kijken,” benadrukt ze. Dit vraagt om een aanpak waarbij technologiebedrijven, overheden en gezondheidsinstanties samenwerken om desinformatie te bestrijden.
Nieuwe pandemieën: een wereldwijde uitdaging
Koopmans maakt zich niet alleen zorgen over de afnemende vaccinatiebereidheid, maar ook over de reële dreiging van nieuwe pandemieën. Infectieziekten kennen geen grenzen, en de enige manier om ze effectief te bestrijden is door mondiale samenwerking. “De coronacrisis heeft ons laten zien hoe groot de impact kan zijn,” zegt ze. Ze roept regeringen en organisaties op om lessen te trekken uit het recente verleden en meer te investeren in preventie, onderzoek en een robuuste gezondheidsinfrastructuur.
Waarom actie nu nodig is
Hoewel Koopmans benadrukt dat het niet haar bedoeling is om paniek te zaaien, maakt ze duidelijk dat de situatie urgent is. “We moeten realistisch zijn,” zegt ze. De pandemie heeft aangetoond hoe kwetsbaar de wereld is als we niet voorbereid zijn. Van desinformatie tot mondiale samenwerking: de uitdagingen zijn groot, maar het alternatief – wachten op de volgende ramp – is geen optie.
Dus, als we willen voorkomen dat we in de toekomst weer toiletpapier hamsteren, is het tijd om niet alleen het vertrouwen in vaccins te herstellen, maar ook een sterkere wereldwijde aanpak te ontwikkelen. Zoals Koopmans zelf zegt: “Het is aan ons om voorbereid te zijn op wat komen gaat.”
